Şəhərinizdə hava nə qədər istiləşib?

  • BBC-nin Vizual və Data Jurnalistika komandası
  • Elm

Dünya boyu hava istiləşir. 2019-cu ilin iyul ayı indiyədək qeydə alınmış ən isti ay ola bilər. Bu qlobusdan göründüyü kimi, son 10 ildə iyul ayının temperaturları Yerin bütün bölgələrində 1880-1900-cü illərə nisbətən artıb. Dünyanın 1000 iri şəhərində temperaturun necə dəyişdiyini və yaxın illərdə necə dəyişə biləcəyini burada öyrənə bilərsiniz.

1900-cü ildən bəri qlobal temperatur dəyişikliyini göstərən xəritə

Alimlər xəbərdarlıq ediblər ki, biz iqlim dəyişikliyinin ən ağır təsirlərindən yayınmaq üçün qlobal temperatur artımını 1.5 dərəcəyədək məhdudlaşdırmalıyıq. Bu rəqəm sənayeləşmənin geniş yayılmasından əvvəlki dövrün, yəni 1850-1900-cü illərin temperaturları ilə müqayisədə ortaya çıxıb.

Yer o vaxtdan bəri təxminən 1C dərəcə istiləşib.

Bu, böyük görünməyə bilər, lakin qlobal istiləşmə üzrə beynəlxalq IPCC təşkilatına görə, ölkələr istiləşməni məhdudlaşdırmaq üçün addımlar atmasalar, dünyamız "fəlakətli dəyişiklərlə" üzləşə bilər.

Dəniz səviyyəsi qalxacaq, bu isə yüz milyonlarla insanı evsiz qalmaq riski ilə üz-üzə qoya bilər. Quraqlıq, qızmar hava və leysan kimi kəskin hava şəraitiylə üzləşə bilərik. Düyü, qarğıdalı və taxıl kimi bitki məhsullarının taleyi risk altına düşə bilər.

Qlobal istiləşmə indiki sürətlə davam etsə, əsrin sonunadək temperatur 3-5C arta bilər.

Yaşadığınız şəhərdə temperaturun nə qədər artdığını və gələcəkdə necə dəyişəcəyini öyrənin.

Bu interaktivi görmək üçün brauzerinizi yeniləyin

Səhifənin aşağısına gedin

Bunu bir az sadələşdirək. Bu xətt hər ay üçün 10 illik orta temperaturu göstərir. {{startHighlight}}{{jul}}İyul{{endHighlight}} üçün ən son orta temperatur {{city}} şəhərində {{startHighlight}}{{rolling_avg_2018_jul}}{{endHighlight}} olub. {{startHighlight}}{{jan}}Yanvar{{endHighlight}} temperaturu {{startHighlight}}{{rolling_avg_2018_jan}}C{{endHighlight}} olub. Görəsən, 2100-cü il üçün temperaturlar necə olacaq?

Ən yaxşı ssenari 2100-cü il üçün proqnozlaşdırılan temperatur

Yanvar: {{temp}}C ({{diff}}1900-cü ildən bəri)

İyul: {{temp}}C {{diff}}1900-cü ildən bəri

Bu necə baş verə bilər?

İstixana qazı emissiyası bu əsrin əvvəllərində pik səviyyəyə çatdıqdan sonra kəskin enməlidir. Bu yolla qlobal temperatur artımını 2C-dən aşağı saxlamaq olar və emissiyanı azaltmaq üçün sərt iqlim siyasəti tələb olunur.

Orta-yüngül ssenari 2100-cü il üçün proqnozlaşdırılan temperatur

Yanvar: {{temp}}C ({{diff}}1900-cü ildən bəri)

İyul: {{temp}}C {{diff}}1900-cü ildən bəri

Bu necə baş verə bilər?

Emissiya 2040-cı ilədək pikə çatdıqdan sonra enir. Bu, iqlim dəyişikliyinin qarşısının alınması üçün hazırlanmış siyasi hədəflərin çoxu ilə uyğunlaşır.

Orta-ağır ssenari 2100-cü il üçün proqnozlaşdırılan temperatur

Yanvar: {{temp}}C ({{diff}}1900-cü ildən bəri)

İyul: {{temp}}C {{diff}}1900-cü ildən bəri

Bu necə baş verə bilər?

Bunun orta-yüngül ssenariyə bəzi oxşarlıqları var, lakin 2080-ci ilədək istixana qazlarında azalma olmur.

Ən pis ssenari 2100-cü il üçün proqnozlaşdırılan temperatur

Yanvar: {{temp}}C ({{diff}}1900-cü ildən bəri)

İyul: {{temp}}C {{diff}}1900-cü ildən bəri

Bu necə baş verə bilər?

Ən pis ssenaridə 21-ci əsr boyu emissiyaya nəzarət edilmir. Qlobal miqyasda bu, 2100-cü ilə qədər temperaturun 3-5C dərəcə artımına gətirib çıxara bilər.

Bu ssenarilərdən hansının reallaşacağı ölkələrin atacağı addımlardan asılıdır. Gələcəkdə atmosferin CO2 qazının yeni səviyyələrinə necə reaksiya verəcəyindən asılı olaraq temperaturlar daha aşağı və ya yuxarı ola bilər.

Bu nəyə gətirib çıxara bilər?

New York-un yerləşdiyi yeri göstərən qlobus
New York Amerika Birləşmiş Ştatları

8 milyondan çox əhalisi olan New York dünyanın ən böyük şəhərlərindəndir. Lakin 2012-ci ilin oktyabr və noyabrında, Sandy qasırğası zamanı olduğu kimi şəhər sahilyanı daşqınlar və qasırğa dalğaları qarşısında müdafiəsizdir. Sandy qasırğası Manhattan-a daxil olaraq metro və yol tunellərində daşqınlara, elektrik enerjisi kəsilmələrinə və 50-dən çox adamın ölümünə səbəb oldu.

İqlim dəyişikliyinin daha güclü qasırğalara səbəb ola biləcəyi güman edilir. O, həmçinin dəniz səviyyəsinin artmasına səbəb ola bilər. New York-un az qala 1500 km-lik uzunluğu olan sahilyanı coğrafiyası şəhəri iqlimin doğurduğu təsirlərə məruz qoyur. ABŞ-ın Fövqəladə Hallar Agentliyinin proqnozuna görə, bu əsrin ortalarınadək şəhərin dörddə biri - təxminən bir milyon əhalinin yaşadığı hissə - daşqın zonalarına çevrilə bilər.

Arktikanın yerləşdiyi yeri göstərən qlobus.
Arktika

Arktika iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə olduqca həssasdır və hazırda dünyanın qalan hissələrinə nisbətən ikiqat sürətlə isinir. Odur ki, bura qlobal istiləşmənin fəsadları baxımından dünya üçün "həyəcan təbili" rolunu oynayır.

Dünyanın digər regionlarında olduğu kimi, Arktikada da hava və suyun temperaturu artır. Şimal Buzlu okeanının buz örtüyü yayda əriyir, qışda isə yenidən donur. Son onilliklər ərzində buz örtüyünün ərimə sürəti donma sürətini üstələyib, nəticədə, buz kütləsi azalıb. Dünyanın qalan hissəsinə nisbətən Arktikada temperaturun, dünyanın digər yerlərinə nisbətən daha çox dəyişməsinin səbəbi bununla bağlıdır.

Cakartanın yerini göstərən qlobus
Cakarta İndoneziya

10 milyon əhalisi olan İndoneziya paytaxtı dünyanın ən sürətlə batan şəhərlərindən biridir. Şəhərin şimal hissəsində bəzi ərazilər ildə 25 sm sürətlə batır. Bu iqlim dəyişikliyi səbəbiylə dəniz səviyyəsinin qalxması və qrunt sularından istifadə nəticəsində torpağın çökməsiylə bağlıdır. Şəhəri xilas etmək üçün 32 km uzunluğunda dəniz bəndi və 17 süni ada inşa edilir. Bu işlərin ümumi dəyəri 40 milyard dollardır.

Lakin ekspertlər deyir ki, bu, müvəqqəti tədbirdir. Onlar 2050-ci ilədək qrunt sularının çıxarılmasına son qoyulmalısını və şəhərin su ehtiyacını başqa qaynaqlar hesabına ödəməyin öyrənilməsini vacib sayırlar. Lakin digər sahilyanı şəhərlərdə olduğu kimi, dəniz səviyyəsinin artması problem kimi qalacaq. Dənizdə suyun artması termal genişlənmə - əlavə istilik nəticəsində suyun genişlənməsi və qütblərdəki buzun əriməsiylə bağlıdır.

Metodologiya

Mənim şəhərim niyə siyahınıza düşməyib?

Tədqiqatımıza əhalisinin sayı ən böyük olan 1000 şəhərdən başladıq, sonra siyahını elə qısaltdıq ki, hər ölkədən 40 şəhər olsun. Sonra ilkin siyahıya düşməmiş ölkələrin paytaxtlarını və Britaniya şəhərlərinin sayını 40-a çatdırmaq üçün əhalisinin sayı ən böyük olan bəzi şəhərləri siyahıya əlavə etdik.

Qlobus nəyi göstərir?

Qlobus iyul temperaturlarının 1880-1900-cü illərdə indiyə nisbətən nə qədər artdığını göstərir. Son illərdə istiləşməni göstərmək üçün rəqəmlər 2009-2018-ci illərə aid məlumat bazasından götürülüb. Temperatur dəyişikliyi barədə məlumatlar sahəsi 100x100km olan kvadratlarda göstərilib.

Qlobusda Sibir üzərində nisbətən aşağı temperaturlu ərazi niyə yaranıb?

Qlobusda iyul ayında orta temperaturların necə dəyişməsi göstərilir. Bu o deməkdir ki, bu göstəricilər orta illik göstəricilərdən bir qədər fərqlənir. Həmçinin son 10 ilin iyul temperaturlarına baxdığımızdan bəzi təbii qeyri-sabitlik də ola bilər. Məsələn, son zamanlar Sibirdə yay mövsümü istifadə etdiyimiz 1880-1900-cü illərlə müqayisədə daha soyuq olub. Orta illik temperaturlar isə eyni müddətdə hər yerdə artıb. Arktikaya yaxın ərazilərdə isə istiləşmə daha çox olub.

Şəhərim üçün uyğun gələn temperatur hansı ərazini əhatə edir?

Hər şəhərə uyğun olan temperatur məlumatları hər hansı xüsusi hava stansiyasına deyil, 100x100km çaplı kvadratlar bölgüsündə müəyyən məntəqənin orta temperaturuna əsaslanır. Konkret şəhərə aid məlumatı öyrənmək üçün həmin şəhərin mərkəzi nöqtəsinin hansı kvadrata aid olduğunu müəyyənləşdiririk. Şəhərin mərkəzinə aid kvadratın temperaturu həmin şəhərin temperaturu sayılır. Odur ki, bir-birinə kifayət qədər yaxın yerləşən və eyni kvadrata düşən şəhərlərin temperaturu da eyni olacaq.

Şəhərimə aid temperatur məlumatı haradan götürülüb?

1880-2018-ci illərin iyul və yanvar temperaturları üçün Berkeley Earth məlumat bazasından istifadə olunub. Həmin məlumatlardan 100x100km çaplı kvadratlarda orta temperaturları hesablamaq üçün istifadə olunub. Berkeley Earth məlumat bazası 30000 yerüstü monitorinq stansiyasını əhatə edir.

Əvvəlki dövrlərin temperaturu üçün Berkeley Earth təşkilatının temperatur anomaliyaları barədə məlumatlarından istifadə olunub. Temperatur anomaliyası orta temperatura nisbətdə fərqi göstərir. Faktiki temperaturu əldə etmək üçün 1981-2010-cu illərə aid orta temperatur göstəricisinə hava haqqında ERA-Interim qlobal məlumat bazasından götürülmüş aylıq temperatur anomaliyası barədə məlumat əlavə olunub. Bu, məlumatların dəqiqliyini artırıb.

Gələcək temperaturların proqnozu üçün aylıq proqnozlardan istifadə etmişik. Konkret olaraq, CMIP5 multi-modelindən istifadə olunub. Bu yolla mümkün dörd ssenaridən hər biri üçün 2010-cu ilədək aylıq temperatur göstəricisi əldə olunub. Proqnozlardan hansının gerçəkləşəcəyi istixana qazları tullantılarının həcmindən asılı olacaq.

Biz 1900-cü ildən bəri indiyədək hər il üçün yanvar və iyul aylarının dəyişən orta temperaturunu və 2100-cü ilədək proqnozlaşdırılan müvafiq göstəriciləri hesablamışıq.

Proqnozların hər bir variantında yanvar və iyul temperaturunun dəyişməsini hesablamaq üçün, orta göstərici kimi 1880-1900-cü illərin yanvar və iyul temperaturları götürülüb.

Şimal yarımkürəsində iyul bir çox yerlərdə yay ayı, cənub yarımkürəsində isə qış ayıdır. Yanvar ayı isə - əksinədir.

Bu temperaturlar nə dərəcədə dəqiqdir?

Həm indiki temperaturlar, həm də gələcək proqnozlar qeyri-dəqiq ola bilər.

Məlumat çatışmazlığı səbəbindən bəzi məkanlar üzrə göstəricilər qonşu stansiyalardan götürülüb.

Proqnoz göstəricilərdə ciddi qeyri-dəqiqlik ola bilər, bunun bir səbəbi Yer iqliminin atmosferdə artan CO2 emissiyasına həssaslığıdır.

Biz yalnız orta rəqəmləri göstəririk. IPCC-nin modellərində iqlimin həssaslığı 2,1C - 4,7C civarında, sənayeləşmə dövründən əvvəlki səviyyələrlə müqayisə edilərək ortalama 3,1C kimi qiymətləndirilir.

Gələcək proqnozlar modellərində konkret ildən asılı olaraq ciddi fərqlənən nəticələr ortaya çıxa bilər. Bu səbəbdən həmin fərqli göstəricilər bir neçə model üzrə ortalama yolla tarazlanır.

2018-ci ilin temperaturu Britaniyanın Meteoroloji Xidmətinin göstəricilərinə niyə uyğun gəlmir?

Orta temperaturlar Britaniya Meteoroloji Xidməti kimi mənbələrin məlumat bazasına uyğun olmaya bilər. Səbəb odur ki, onlar yuxarıda qeyd olunan geniş kvadratın ərazisinə aid məlumatları deyil, spesifik meteostansiyanın verdiyi məlumatları əks etdirir. Stansiyanın göstəricilərinə isə onun dəniz səviyyəsinə nisbətən hündürlüyü, bitki örtüyü, ərazinin şəhər və ya kənd olması təsir edə bilər. Onlar kvadratlar üzrə hesablanan orta temperaturlardan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər.

Bununla yanaşı, ölçülən temperaturlar müəyyən zaman kəsiyini əks etdirir - məsələn, hansısa günü və ya həmin günün maksimum temperaturunu. Bizim interaktiv xəritəmiz isə bütöv bir aya aid orta temperaturu göstərir.

Şəhərimdəki orta temperatur niyə az görünür?

Əvvəla, gündüz və gecə temperaturlarının orta dərəcəsi götürüldüyündən, təbii olaraq, o daha soyuq gecənin hesabına aşağı olur. İkincisi isə, bu, bütöv ay üçün olan orta rəqəmlərdir.

Müəlliflər

Dizayn: Prina Shah və Irene de la Torre Arenas. Hazırlayanlar: Alexander Ivanov və Becky Rush. Mətn və prodüserlik işi: Nassos Stylianou, Clara Guibourg və Paul Rincon. Metodologiya və məlumat təhlilini təmin edənlər: Carbon Brief-dən Zeke Hausfather və Oxford Universitetinin Ətraf Mühit Dəyişikliyi İnstitutundan Karsten Haustein və Friederike Otto.