El Salvador'un gizemli mega hapishanesi

Angelina'nın, kayıp kocası Darwin'in nerede olabileceğine dair bir önsezisi vardı zaten. Ancak hükümetin çekip, sosyal medyaya yüklediği görüntülerle şüpheleri doğrulandı.

Kare kare incelediği görüntülerin 25'inci dakikasında, hücre arkadaşıyla el sıkışan eşini gördü. Durdurma tuşuna bastı, geriye aldı ve görüntüyü yeniden inceledi.

Saçları sıfıra vurulmuş olsa da, mahkumlara dağıtılan beyaz şortlardan giyse de, bu kişinin 11 ay önce tutuklanmasından bu yana görmediği Darwin olduğuna şüphesi yoktu.

Bu, eşinin El Salvador'un kötü şöhretli mega hapishanesi Terörizmi Hapsetme Merkezi'ne (Cecot) sevk ediliğine dair elindeki ilk kanıttı. Cecot Ocak ayında ülkenin Cumhurbaşkanı Nayip Bukele tarafından açıldı. Mega hapishane başkent San Salvador'un 74 kilometre güneydoğusundaki Tecoluca'da.

Cecot, Cumhurbaşkanı Bukele'nin "çetelere karşı savaşının" bir sembolü haline geldi. Güvenlik Bakanı, Mart 2022'de başlayan bu süreçte en az 68 bin kişinin tutuklandığını söylüyor.

Tutuklanan yakınlarından aylardır haber alamayan binlerce Salvadorlu var. Angelica gibi sevdiklerini viedolarda ve fotoğraflarda arıyorlar. Yakınları daha düşük güvenlikli hapishanelerde bulunanlarsa, hapishane duvarlarındaki küçük deliklerden bakarak bir şeyler görmeye çalışıyor.

Ancak Cumhurbaşkanı Bukele'nin OHAL uygulaması, dünyanın en şiddet dolu ülkelerinden biri olan El Salvador'da halktan büyük destek alıyor. Ocak ayında 1200 kişiyle yapılan CID Gallup anketinde % 92'lik bir kesim, Bukele'ye destek verdi.

Bu kadar destek almasının bir nedeni, iktidara gelmesinden bu yana kayıtlara geçen cinayetlerde büyük bir azalma olması.Özellikle de daha önce çetelerin denetiminde olan mahallelerde çetelerin "Gör, duy, çeneni kapa" sloganıyla korkutmaya çalıştığı halk, bu değişime vurgu yapıyor. Şimdi buralarda yaşayanlar, taciz ve misilleme korkusu olmadan çetelerin belirlediği sınırları geçebiliyor.

El Salvador hükümeti Cecot'un, sadece iki rakip çetenin üst düzey üyelerinden oluşacak 40 bin mahkumu alabileceğini söylüyor. Bu çeteler Marra Salvatrucha (MS-13) ve Barrio 18. Çetelerin çatışmaları yüzünden El Salvador yıllar süren bir dehşet ve kanlı günler yaşadı.

BBC'nin Cecot'a erişim talebi birçok kez reddedildi. Bu nedenle, hükümetin paylaştığı video ve fotoğraflar, açılışından önce medya kuruluşlarına verilen giriş izinleri, Salvadorlu yetkililerle söyleşiler ve hapishanenin inşasında çalışan bir mühendisin isminin kullanılmaması şartıyla verdiği belgelerle hapishanenin detaylarını yeniden yarattık.

Bilinmezliklerin başında ise, her bir mahkumun hücrelerde ne kadar alana sahip olacağı sorusu var. BBC Mundo'nun incelediği planlar her hücrenin 91,02 metrekare olduğunu gösteriyor. Hücre tam olarak dolduğunda her bir mahkuma 0,58 metrekarelik alan düşüyor. Uluslararası Kızılhaç, paylaşılan hücrelerde uluslararası standart olarak 3,4 metrekarelik alanı tavsiye ediyor.

El Salvadorlu yetkililer, Cecot'taki mahkumların bir gün serbest kalmasını beklemediklerini söylüyorlar.

BM İşkenceyi Önleme Alt Komitesi'nin eski üyelerinden Miguel Serre,BBC'ye yaptığı açıklamada, "Hapishane, resmen ölüm cezasını kullanmadan, ölüm cezasını uygulamak gibi kötü niyetli bir hesapla yapılmış, beton ve çelikten bir bir çukur" dedi.

Zacatecoluca kentindeki kıdemli yargıç Antino Duran, Cumhurbaşkanı Bukele'nin OHAL rejimini açıkça eleştiren birkaç yargı mensubundan biri.

Duran "Hukukun üstünlüğünün hakim olduğu bir devlette, özgürlüğün alınması cezadır. Hükümlü özgürlüğünden mahrum bırakılarak cezalandırılır" diyor.

"Ancak burada hükümlüler, hapishanenin içinde cezalandırılmak için özgürlüklerinden mahkum bırakılıyor. Bu sadece yanlış değil aynı zamanda suç. Bu işkence."

Cecot, El Salvador hükümeti tarafından mahkumlar için yolun sonu gibi görülüyor.

Adalet ve Kamu Güvenliği Bakanı BBC'den Will Grant'e iki ay önce verdiği röportajda "Salvadorlulara Cecot mahkumlarının topluma asla geri dönmeyeceği sözünü verdik. Geri dönmemeleri için gerekli kanıtları topladığımızdan emin olacağız" demişti.

Bakan "Bizim için Cecot şimdiye dek inşa ettiğimiz en büyük adalet anıtı. Saklayacak bir şeyimiz yok" diye de eklemişti.

Mayıs'ta Cumhurbaşkanı Bukele'nin sarf ettiği sözler, bakanını teyit ediyordu.

Cumhurbaşkanı Twitter'daki paylaşımında "Tüm 'insan hakları STK'ları bilsin ki bu lanet katilleri ve işbirlikçilerini temizleyeceğiz, hapse atacağız ve bir daha asla çıkmayacaklar" dedi.

Cecot'ta yatan mahkumların kaçının yöneltilen suçlamalardan hüküm giymiş oldukları bilinmiyor.

BBC El Salvador hükümetine kimlerin, neden hapiste olduğunu, hapishanenin nasıl 40 bin kişiyi barındırabileceğini ve mahkum yakınlarına sevk hakkında neden bilgi verilmediğini sordu. Ancak herhangi bir yanıt alınamadı.

BBC, birkaç hafta önce hapishaneye mümkün olduğunca yaklaştı.

Bölgede görev yapan bir polis memuru, daha önce birkaç kez hapishaneden firar eden Meksikalı uyuşturucu baronuna atıfla "El Chapo bile buradan kaçamaz" dedi.

Polis memuru son aylarda hayatının önemli oranda iyileştiğini söylüyor.

"Daha önce tüm zamanımı tüm risklerine karşın çete üyelerini evlerinden almaya harcıyordum. Şimdiyse günümü kontrol noktalarında geçiriyorum ve arada kahve içmeye bile zamanım oluyor."

Daha önce çetelerin kontrolündeki mahallerde yaşayanlar Cumhurbaşkanı Bukele'nin politikalarına özellikle destek veriyor gibi görünüyor.

San Salvador'un dışındaki La Campanera'da yaşayan Dennise BBC'ye yaptığı açıklamada, "Cumhurbaşkanı bunu yapana kadar buralar hiç güvenli değildi" dedi.

"Bence OHAL rejimi verilebilecek en iyi karardı ve bu şimdiye kadarki en iyi cumhurbaşkanımız."

Cecot'tan çok da uzak olmayan El Maniadero'da yaşayan 23 yaşındaki Maria ise çok farklı düşünüyor. Annesinin erkek arkadaşı altı ay boyunca hapishanenin inşaatında çalıştıktan sonra, "çete üyeliği" suçlamasıyla tutuklanmış.

Maria artık pek dışarı çıkmadığını söylüyor. Üç yaşındaki bir kız çocuğu sahibi arkadaşı Jessica da OHAL rejimiyle tutuklandı.

"Şu anda El Salvador'da genç olmak bir suç gibi" diyor.

BBC, OHAL rejimiyle tutuklanan mahkumların onlarca akrabasıyla görüştü. Hepsi benzer şeyler anlatıyorlar.

Sevdiklerinin arama ya da tutuklama emri gösterilmeden evlerinden alındıklarını ve gözetim merkezlerine ya da hapse götürüldüklerini söylediler. Daha sonra da onlarca diğer tutukluyla birlikte internet üzerinden yapılan duruşmalara katılıyorlar. Yargıç tutuklama emri verirken, savcılık iddianame için kanıt olup olmadığını araştırıyor. Bu süreç aylar ve hatta yıllar alabiliyor.

San Salvador'da hapishanenin duvarından bakan çocuklar.

El Salvador'un başlıca insan hakları kuruluşu Cristosal'ın Mayıs'ta yayınladığı rapora göre, bu önlemlerin ilk yılında, ülkenin diğer hapishanelerindeki onlarca mahkum işkence, dayak ve sağlık hizmeti yetersizliği nedeniyle öldü.

Hükümet henüz rapora bir yanıt vermedi. Ancak, 24 Mayıs'ta göreve gelen İnsan Hakları'ndan sorumlu yetkili Guzman Caballero bir etkinlikte raporun "kaygı verici" olduğunu kabul etti.

Caballero "Mahkumlar iki ya da üç çeteden veya birbiriyle çok çatışan üç gruptan oluşursa, ölümlerde artışa olabilir. Nedenleri her vakada ayrı ayrı araştırılmalı" dedi.

Cristosal, gözlemlemenin çok zor olması nedeniyle Cecot'un özellikle kaygı yarattığını belirtiyor.

El Salvador'un eski Polis Başmüfettişi ve şimdi Cristosal'ın hukuk biriminin başında olan Zaira Navas "Cecot'taki koşullar insanlık dışı ve aşağılayıcı olabilir, çünkü kimsenin bu hapishaneye erişimi yok" diyor.

"Avukat yok, denetçi yok, medya bile girip, içerideki koşulları teyit edemiyor."

Eşini Cecot görüntülerinde tespit eden Angelica ise, kocasının durumu hakkında bulabildiği bilgileri toplamayı planladığını söylüyor.

"Uğraşmaya devam etmekten başka çare yok... çocuklarım ve eşim için bunu yapmam gerekiyor."